Ο Παλαιόπυργος είναι πολύ κοντά στα Τρίκαλα, δυο βήματα που λένε.

Βρίσκεται προς την κατεύθυνση των βουνών των Αντιχασίων, η απόστασή του από τα Τρίκαλα δεν θα είναι παραπάνω από 6-7 χλμ. Και είναι κρίμα γιατί ένα τόσο κοντινό χωριό, με πολλά πράγματα να δει και να ανακαλύψει κάποιος, είναι εν πολλοίς άγνωστο στον πολύ κόσμο.

https://www.youtube.com/watch?v=WqXntXmAq7I&t=118s

Η παλιά του ονομασία ήταν Ζαβλάν(τ)ια (σλάβικη λέξη που προέρχεται από το zavladiciti=χειροτονώ).

Μετονομάστηκε σε Παλιόπυργος αρχικά και Παλαιόπυργος αργότερα, με το Διάταγμα της 12ης/3/1928.

Το όνομά του οφείλεται στον πύργο που βρίσκεται εντός του κάστρου στον λόφο που δεσπόζει πάνω από το χωριό.

Ο πύργος είναι πολύ προγενέστερος του κάστρου, γεγονός που έχει εγείρει ποικίλες θεωρίες για την αρχική χρήση.

Ίσως να ήταν μέρος ενός αμυντικού συνόλου στον λόφο, πολύ περισσότερο που, εκτός του κάστρου, υπάρχουν στην ευρύτερη τοποθεσία ίχνη και ερείπια κτισμάτων που διατηρούνται σε λιγότερο καλή κατάσταση.

Ίσως να ήταν παρατηρητήριο, αφού επιβλέπει τον δρόμο προς τα χωριά των Αντιχασίων στα ανατολικά και έχει άπλετη θέα προς τον θεσσαλικό κάμπο στα νότια.

Ή ίσως να ήταν μέρος μιας φρυκτωρίας. Η φρυκτωρία ήταν ένα σύστημα επικοινωνίας με φωτιές,  φλεγόμενους πυρσούς ή δαυλούς (ή καπνό την ημέρα) που χρησιμοποιήθηκε κυρίως στην αρχαιότητα και διατηρήθηκε ως τους νεότερους χρόνους.

Το άναμμα του πρώτου πυρσού ακολουθούν διαδοχικά οι υπόλοιποι φρυκτωροί ώστε να αναμεταδοθεί το μήνυμα.

Η οπτική επαφή που υπάρχει με το κάστρο της σημαντικότερης πόλης της περιοχής, των Τρικάλων, της αρχαίας Τρίκκης, συνηγορεί υπέρ της θεωρίας αυτής.

Για περισσότερες λεπτομέρειες, μπορεί να ανατρέξει κάποιος στη μονογραφία του καθηγητή του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Α.Π.Θ., Πασχάλη Ανδρούδη: «Παλαιόπυργος Τρικάλων, Ιστορική και αρχιτεκτονική διερεύνηση των βυζαντινών και μεταβυζαντινών ερειπίων & η σχέση τους με το μοναστήρι των Ζαβλαντίων».

https://www.youtube.com/watch?v=4eF9gXASNs0&t=19s

Γεγονός είναι πάντως ότι στα μέσα του 14ου αι., οι κάτοικοι του χωριού και οι μοναχοί του μοναστηριού του Αγίου Γεωργίου Ζαβλαντίων, ζήτησαν την έγκριση του Σέρβου δεσπότη Συμεών Ούρεση, προκειμένου να ανεγείρουν έναν αμυντικό έργο στο ύψωμα πάνω από το χωριό, έργο απαραίτητο για την προστασία από ληστρικές ομάδες που λυμαίνονταν την ύπαιθρο τα ταραγμένα εκείνα χρόνια.

Η άδεια ανέγερσης δόθηκε με χρυσόβουλο του 1366 και για την ανέγερσή του πιστεύεται ότι εργάστηκαν και κάτοικοι των Ζαβλαντίων, αλλά και μοναχοί της Μονής Αγίου Γεωργίου.

Τότε ήταν που περιτειχίστηκε ο προϋπάρχων πύργος και έγινε το κάστρο που γνωρίζουμε σήμερα, με τις αναπόφευκτες μετατροπές και ανασκευές στο πέρασμα των αιώνων φυσικά.

Εκείνο που κάνει το κάστρο αυτό μοναδικό στον ελλαδικό χώρο είναι το γεγονός ότι εντός του βρίσκεται ναΰδριο, αφιερωμένο στον Άγιο Αχίλλειο.

Το κάστρο φιλοξένησε για αιώνες τη Μονή του Αγίου Γεωργίου αλλά η ύπαρξη του ναϋδρίου εντός του, δεν οφείλεται στο γεγονός αυτό.

Η Ιστορία μπερδεύεται με τον Μύθο και η μυθιστορία πια λέει πως λίγο πριν την ενσωμάτωση της Θεσσαλίας στο ελληνικό Κράτος, ένας προεστός του χωριού (έχει διασωθεί και το επώνυμό του: Κασσόπουλος) εκλήθη στη Λάρισα από τις οθωμανικές αρχές.

Μετά από μία σειρά γεγονότων εκεί που λίγο έλειψαν να του στοιχίσουν τη ζωή, από ευγνωμοσύνη προς τον Άγιο Αχίλλειο, πολιούχο της Λάρισας, πήρε μια εικόνα απ’ τον εκεί Nαό, τη μετέφερε στο, ερειπωμένο τότε ναΰδριο και εγένετο ο Άγιος Αχίλλειος Παλαιοπύργου…

Η καλύτερη εποχή για να επισκεφτεί κανείς το κάστρο είναι ο Μάιος. Και μάλιστα στις 15 του Μάη είναι η ημέρα γιορτής του Αγίου. Το απόγευμα της παραμονής ψάλλεται ο πανηγυρικός Εσπερινός και προσφέρεται φαγητό καζανιού (παραδοσιακά πρόβειο με κριθαράκι) σε όλους τους επισκέπτες.

Και αυτά σε ένα μεσαιωνικό κάστρο, με το αεράκι να φέρνει τις μυρωδιές του Μάη στον λόφο του Αγίου Αχιλλείου και τα φώτα των Τρικάλων και των χωριών του κάμπου αναμμένα στο βάθος…

Το δεύτερο (κύριο) αξιοθέατο του Παλαιοπύργου είναι σίγουρα το εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου, ο Αγιόρς όπως τον ονομάζουν οι κάτοικοι.

Στην άλλη πλευρά του ίδιου λόφου, σε ένα ειδυλλιακό τοπίο, πνιγμένο στη βλάστηση, τα κάθε είδους δέντρα και τις υπόγειες πηγές νερού.

Και επειδή όπου υπάρχει νερό υπάρχει ζωή και ανθρώπινη δραστηριότητα, το μέρος και το εκκλησάκι έχουν μια ξεχωριστή και μακραίωνη ιστορία.

https://www.youtube.com/watch?v=GZY9kcwVdEY

Συμπεραίνεται ότι ο συγκεκριμένος Ναός είναι του 10ου αι. περίπου και αυτό γιατί έχει χτιστεί με το Πλινθοπερίκλειστο Σύστημα Δόμησης. Αυτό το Σύστημα δόμησης απαντάται στα βυζαντινά κτίσματα του αιώνα αυτού, κυρίως σε εκκλησίες και θεωρείται περίτεχνος, ακριβός και εκλεπτυσμένος τρόπος δόμησης.

Φυσικά έχουν γίνει επεμβάσεις ανά τους αιώνες, όπως το στέγαστρο στο μπροστινό μέρος.

Υπάρχουν ενδείξεις πως ο Ναός αυτός ήταν θεμελιωμένος σε παλαιοχριστιανική βασιλική (π.χ. η ύπαρξη κιόνων, ακόμα και μέσα στο ιερό, παράταιρων με το σημερινό εκκλησάκι).

Οι ντόπιοι πιστεύουν ότι και κάτω από τον βωμό στο προαύλιο, κρύβεται ένας (κομμένος) κίονας. Αν πραγματικά είναι έτσι, ο Παλαιοχριστιανικός εκείνος Ναός ήταν τεράστιος. Και η ηλικία του όλου συνόλου πάει πίσω στους πρώτους μ.Χ. αιώνες.

Ένας επιπλέον γρίφος αφορά την Πατριαρχική Μονή Αγίου Γεωργίου Ζαβλαντίων που άκμασε τον 14ο αι.

Το μοναστήρι αυτό είχε σημαντική ακίνητη περιουσία σε ολόκληρη τη Θεσσαλία και μνημονεύεται μάλιστα σε Χρυσόβουλο του 1336 του Βυζαντινού Αυτοκράτορα Ανδρόνικου ΙΙΙ Παλαιολόγου «Υπέρ της Μονής Αγίου Γεωργίου Ζαβλαντίων».

Από ένα σημείο και μετά έπαψε μυστηριωδώς να μνημονεύεται. Κάποια ληστρική επιδρομή, κάποιο θανατικό, ίσως…

Ερείπια του όμως δεν βρέθηκαν πουθενά. Εικάζεται ότι το μοναστήρι βρισκόταν ακριβώς εδώ και το εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου ήταν το καθολικό της Μονής εκείνης!

Από κει και πέρα, στα μέρη άξια επίσκεψης περιμετρικά του χωριού, συμπεριλαμβάνεται αναμφίβολα και ο λόφος με το εκκλησάκι του Προφήτη-Ηλία, του Αηλιά του Ζουλιανιώτικου, ανάμεσα στα δύο χωριά, Παλαιόπυργο και Ζηλευτή (οι αποστάσεις είναι πολύ μικρές).

https://www.youtube.com/watch?v=1QBRIR45rHU

Η θέα από την κορυφή του λόφου που βρίσκεται το ξωκκλήσι, είναι εξαιρετική και ανεμπόδιστη, ιδίως προς την πλευρά της Ζηλευτής, με το χαλί της θεσσαλικής πεδιάδας, με τα καμποχώρια της, να απλώνεται ως εκεί που φτάνει το μάτι.

Τα πευκάκια που φυτεύτηκαν πριν κάμποσα χρόνια δίπλα στο ξωκκλήσι, μεγάλωσαν πια και η κορυφή του λόφου ξαναμυρίζει πεύκο και πεσμένες πευκοβελόνες, όπως πολλά χρόνια πριν.

Μέσα στο χωριό αξίζει τον κόπο μια επίσκεψη στον χώρο της παιδικής χαράς, το παλιό μεσοχώρι.

Εκεί, δίπλα στην παιδική χαρά, βρίσκεται, συντηρημένο, το παλιό πέτρινο σχολείο του χωριού.

Είναι ένα απ’ τα πολλά αποκαλούμενα σχολεία «Συγγρού» ή «τύπου Καλλία» σε όλη την Ελλάδα.

Λέγονται έτσι γιατί ο τύπος και η μορφή τους είναι ίδια παντού στην Ελλάδα, βάσει σχεδίων του νομομηχανικού Δημητρίου Καλλία, το 1895.

Στον ίδιο χώρο, λίγο πιο δίπλα, βρίσκεται το εκκλησάκι-εικόνισμα του Αγίου Δημητρίου με τα εξής παράδοξα: καταρχάς είναι θεμελιωμένο πάνω στη βάση ενός κίονα, κάτι που είναι ορατό με γυμνό μάτι.

Δίπλα ακριβώς βρίσκεται ένα αρχαίο κολωνάκι, από την εποχή του Χριστού περίπου.

Τόσο η βάση του κίονα, όσο και το κολωνάκι, φαίνεται να είναι φερτά.

Τα φερτά αυτά τμήματα λέγονται στη γλώσσα των αρχαιολόγων «σπόλια».

Η λέξη είναι λατινική, και σαν “Spolio” απαντάται σε πάρα πολλές γλώσσες.

Δηλώνει την απόσπαση, μεταφορά και τελικά ενσωμάτωση, ενός δομημένου αντικειμένου (κολώνας, γλυπτού, διακοσμητικού στοιχείου κ.λπ.) από ένα κτίσμα σε άλλο. Μπορεί να μεσολαβήσουν και αιώνες από αυτή τη νέα ενσωμάτωση.

Αυτό δεν είναι τόσο παράξενο, πολλές εκκλησίες χτίστηκαν στα ερείπια αρχαίων Ναών, εδώ στην Ελλάδα και αλλού.

Οι θρησκείες που επικρατούσαν, για να δείξουν και συμβολικά την επικράτησή τους, θεμελίωναν τους ναούς τους πάνω στους ναούς των προγενέστερων θρησκειών.

Σίγουρα η ύπαρξη ενδοιασμών δεν ήταν χαρακτηριστικό εκείνων των αιώνων, αν ήταν και ποτέ δηλαδή, ούτε και η πρακτική αυτή αποκλειστικό προνόμιο του χριστιανισμού. Έτσι είχε η ιστορία της Ιστορίας.

* Όσα ενδεικτικά αναφέρθηκαν εδώ για τον Παλαιόπυργο είναι ένα καλό ξεκίνημα για κάποιον ερασιτέχνη με αρχαιολογικές/αρχαιοδιφικές ανησυχίες. Και μην ξεχνάμε: όλα αυτά, δυο βήματα από την πόλη των Τρικάλων.

** Η ερασιτεχνική μεν αλλά φιλότιμη προσπάθεια είναι των: Πολυμέρη Πούλιου (χειριστής του drone) και Γιώτα Ευθύμιου (κείμενο και πληροφορίες).