Οδοιπορικό στον πυρήνα της πιο ενδιαφέρουσας βουνίσιας φύσης, περίπατοι ανάμεσα σε σύδεντρα που μοιάζουν να «φλέγονται» και πλάι σε ποτάμια που ζωντανεύουν ξανά μετά τις αναζωογονητικές βροχές. 
Για αιώνες η διάβαση της Πίνδου ήταν μια δύσκολη υπόθεση. Τα φορτωμένα καραβάνια και οι οδοιπόροι κατέφθαναν στην Πύλη των Τρικάλων από κάθε άκρη της Θεσσαλίας. Διανυκτέρευαν στα χάνια της και την επόμενη μέρα το πρωί διάβαιναν το πέτρινο γεφύρι και ανηφόριζαν τις στράτες των βουνών.
Μια διαδικασία επίπονη και πολλές φορές επικίνδυνη λόγω των δύσκολων καιρικών φαινομένων, των ανύπαρκτων δρόμων, αλλά και των ληστών που διαφέντευαν τα ορεινά περάσματα, επαναλαμβανόταν καθημερινά, αφού τα χωριά του ορεινού όγκου δεν είχαν άλλο τρόπο να επικοινωνήσουν με τον «έξω κόσμο».
Αλλαξαν πια οι καιροί, οι συνήθειες, οι τρόποι μεταφοράς. Από το 1936 και μετά, αφού διανοίχτηκε ο δρόμος για τα χωριά της Νότιας Πίνδου, το γεφύρι της Πύλης που έκτισε το 1514 ο Αγιος Βησσαρίων και θεωρείται ένα από τα ομορφότερα του ορεινού όγκου ουσιαστικά παροπλίστηκε.
Ωστόσο, ακόμα και σήμερα ο επισκέπτης θα σταθεί για λίγο στις όχθες του Πορταΐτικου ποταμού, θα πιει τον καφέ του στις καφετέριες που υπάρχουν κάτω από το πλατανόδασος, θα περιηγηθεί στο πέτρινο κομψό γεφύρι, θα ψωνίσει βότανα του βουνού και άλλα μικροαντικείμενα από τους υπαίθριους πωλητές, πριν συνεχίσει το ταξίδι του για τα υψίπεδα της Πίνδου.
Πύλη προς τη Νότια Πίνδο
Μάλιστα, από τις παρυφές του Θεσσαλικού κάμπου όπου βρίσκεται η κωμόπολη της Πύλης, η ανάβαση έως τα υψίπεδα του ελατοσκέπαστου Κόζιακα διαρκεί περίπου 30 με 40 λεπτά. Ετσι, χωρίς καλά καλά να το καταλάβετε, θα βρεθείτε στην αγκαλιά των πιο όμορφων ορεινών τοπίων απολαμβάνοντας τη θαλπωρή γνωστών χωριών που σήμερα πλέον έχουν αναδειχθεί σε δημοφιλή θέρετρα.
Η πολίχνη της Πύλης απέχει μόλις 25 χιλιόμετρα από τα Τρίκαλα και είναι κτισμένη στα ριζά του Κόζιακα, στο άνοιγμα μιας φυσικής ορεινής πόρτας (πύλης), που αποτελεί ένα από τα ελάχιστα βατά περάσματα προς τον ορεινό όγκο της Νότιας Πίνδου. Στη συνοικία Πόρτα Παναγιά, πλάι στις κατάφυτες όχθες του Πορταΐτικου ποταμού, είναι κτισμένη πάνω σε θεμέλια αρχαίου ναού η βυζαντινή εκκλησία της Παναγιάς των Μεγάλων Πυλών.
Η σταυρεπίστεγη τρίκλιτη βασιλική αποτελούσε τμήμα της Ιεράς Μονής των Μεγάλων Πυλών, της οποίας η ίδρυση ανάγεται στα τέλη του 13ου αιώνα. Η μονή αυτή υπαγόταν κατευθείαν στον αυτοκράτορα και θεωρούνταν από τις πλουσιότερες της Θεσσαλίας, με πολλά κτήματα, βοσκοτόπια και σπάνια κειμήλια. Σήμερα ο ναός της Πόρτα Παναγιάς εξακολουθεί να εντυπωσιάζει τους επισκέπτες κυρίως με την ιδιόρρυθμη αρχιτεκτονική του, αλλά και με τον σπάνιο ψηφιδωτό εσωτερικό του διάκοσμο που απεικονίζει σε αντίστροφη θέση την Παναγία με τον Χριστό.
Δυστυχώς ο -σπάνιας ομορφιάς και ανυπέρβλητης τεχνικής- γλυπτός διάκοσμος του ναού που τον καθιστούσε μοναδικό στον ελλαδικό χώρο, καταστράφηκε από πυρκαγιά. Ευτυχώς, διασώζονται οι δύο ψηφιδωτές εικόνες του 1285. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, λόγω της σπουδαιότητας του βυζαντινού μνημείου, αλλά και της εξαιρετικής φυσικής του θέσης (μην ξεχνάμε πως η εκκλησία βρίσκεται πλάι στην κοίτη του Πορταΐτικου ποταμού), η Πόρτα Παναγιά αξίζει με το παραπάνω την προσοχή σας.
Mόλις 6 χλμ. από την Πύλη, συναντάμε τη Μονή Σωτήρος Δουσίκου που ίδρυσε ο Αγιος Βησσαρίωνας το 1535. Αξιόλογο είναι το αθωνικού τύπου καθολικό με το περίτεχνο τέμπλο. Σημαντική είναι, επίσης, η ιστορικής σημασίας βιβλιοθήκη της Μονής, όπου φυλάσσονται εκατοντάδες τόμοι με χειρόγραφους κώδικες, ειλητάρια, χρυσόβουλα, σιγίλλια και φιρμάνια.

Αποψη του Κόζιακα από τα περτουλιώτικα λιβάδια


Ψηλά στα... έλατα της Ελάτης
Από την Πύλη ο δρόμος αρχίζει ν’ ανηφορίζει με έντονες στροφές την πλαγιά του βουνού με προορισμό το χωριό Ελάτη, που θα συναντήσουμε μετά από 25 χιλιόμετρα γερής ανάβασης σε ύψος περίπου 850 μέτρων, κτισμένο στη σκιά των κορφών του Κόζιακα. Η Ελάτη σήμερα είναι ο κύριος πόλος έλξης τουριστών στην περιοχή και διαθέτει άφθονους ξενώνες, εστιατόρια και καφέ.
Οι πρώτοι εποικιστές της περιοχής που κατέφυγαν εδώ, στα βαθύσκιωτα δάση και στ’ αγριοτόπια της Πίνδου, δεν ήταν άλλοι από απλούς γεωργούς και κτηνοτρόφους που αποζήτησαν την ασφάλεια του βουνού, όταν οι στρατιές των Οθωμανών, αφού εκπόρθησαν την Κωνσταντινούπολη, άρχισαν να πλημμυρίζουν τις θεσσαλικές πεδιάδες.
Ευνοημένη από την κομβική θέση της στα ορεινά περάσματα της Πίνδου, η Ελάτη ή αλλιώς Τύρνα -όπως ονομαζόταν μέχρι το 1950- μεγάλωσε και έγινε ένα εύρωστο χωριό. Το 1823, δύο χρόνια μετά την έκρηξη της Επανάστασης στον Μοριά, η Τύρνα ισοπεδώθηκε, ενώ 120 χρόνια αργότερα, τον χειμώνα του 1943, πυρπολήθηκε από τους Γερμανούς.
Από την Ελάτη μέσω Βροντερού, Καλογήρων ή από τη γέφυρα της Πύλης μπορείτε να κατευθυνθείτε προς Στουρναρέικα.
Αλπικές πινελιές στα περτουλιώτικα λιβάδια
Στην πορεία σας θα επισκεφτείτε με σύντομη παράκαμψη το χωριό Παλιοκαρυά με την ντριστέλα (νεροτριβή), μία από τις ελάχιστες της Νότιας Πίνδου που βρίσκονται ακόμη σε λειτουργία. Από εκεί θα συνεχίσετε για την κοίτη του Παλιοκαρίτη ποταμού, όπου θα δείτε το πέτρινο γεφύρι να ποζάρει διακριτικά πάνω από δύο μικρούς καταρράκτες.
Ωστόσο, η κυριότερη διαδρομή είναι αυτή που οδηγεί από την Ελάτη προς το Περτούλι. Η ανάβαση στο σύνολό της πραγματοποιείται ανάμεσα στα έλατα και καταλήγει στα γνωστά στους φίλους του βουνού περτουλιώτικα λιβάδια.
Οποτε και εάν επισκεφτείτε τούτη την ιδιαίτερη γωνιά, δεν υπάρχει περίπτωση να μην σας εντυπωσιάσει. Πράσινες αλπικές πινελιές όλων των τόνων ζωγραφίζουν μια ανεπανάληπτη ορεινή τοπιογραφία.
Δυτικά, ξεπροβάλλει η κωνική κορυφή του βουνού Αυγό, που με την παρουσία του φράζει τον ορίζοντα. Κοκκινωπές συστάδες διαφόρων φυλλοβόλων δένδρων δημιουργούν μοναδικές αντιθέσεις μόλις τα πρώτα χιόνια πασπαλίσουν τις κορφές, κάπου εκεί στα τέλη του Οκτώβρη. Εδώ βρίσκονται οι εγκαταστάσεις του μικρού χιονοδρομικού κέντρου, ενώ κάθε καλοκαίρι πραγματοποιείται το ετήσιο αντάμωμα των Σαρακατσαναίων.
Μάλιστα, όταν ο φθινοπωρινός καιρός είναι γλυκός, η περιοχή ενδείκνυται για υπαίθριες εναλλακτικές δραστηριότητες. Ετσι, θα έχετε τη δυνατότητα να πραγματοποιήσετε μια αξέχαστη βόλτα με άλογο συνοδεία έμπειρου οδηγού ή να νοικιάσετε τετρακίνητα οχήματα τύπου ATV, καθώς υπάρχουν αρκετοί δασικοί δρόμοι, ιδανικό πεδίο για 4x4 αλλά και για mountain bike.
Αμέτρητα μονοπάτια θα σας προσφέρουν αξέχαστες πεζοπορικές διαδρομές. Ενα από αυτά διασχίζει το δάσος της Χουτιάνας και σας φέρνει στο ορειβατικό καταφύγιο που βρίσκεται σε υψόμετρο 1.720 μέτρων, σε απόσταση αναπνοής από την ψηλότερη κορφή του Κόζιακα.
Περτούλι, αγκαλιά με τις κορφές
Από τις εγκαταστάσεις του μικρού χιονοδρομικού κέντρου, το Περτούλι απέχει πολύ λίγα χιλιόμετρα. Το χωριό ακουμπά τις σκόρπιες γειτονιές του σε πυκνή δασωμένη πλαγιά, σκαρφαλωμένο στα 1.200 μέτρα ύψος. Τα περισσότερα σπίτια είναι κρυμμένα μέσα στο δάσος, κάτι που έχει ως αποτέλεσμα ο οικισμός να μην εντυπωσιάζει με το μέγεθος ή τη συνοχή του.
Βέβαια υπάρχουν πολλές νέες, επιβλητικές κατασκευές που όμως ελάχιστη σχέση έχουν με το παραδοσιακό περτουλιώτικο σπίτι, καθώς εξυπηρετούν κυρίως ανάγκες εξοχικής κατοικίας. Δεν είναι γνωστό πότε χτίσθηκε το Περτούλι, πάντα όμως κατείχε αξιοσέβαστη θέση ανάμεσα στα μεγαλοχώρια της Νότιας Πίνδου.
Εδώ, κατά τη γερμανοϊταλική κατοχή, βρισκόταν το Γενικό Στρατηγείο του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, αλλά και οι αντιπρόσωποι των επιτελείων των αντιστασιακών οργανώσεων ΕΛΑΣ, ΕΔΕΣ, ΕΚΚΑ, καθώς και Αγγλοι στρατιωτικοί. Μεταφορικά, αλλά και κυριολεκτικά, στο Περτούλι κτυπούσε η καρδιά της ελεύθερης Ελλάδας των βουνών και αυτό ήταν κάτι αδιανόητο για τη γερμανική διοίκηση.

Βουκολικές εικόνες στο τουριστικό Περτούλι


SS ενάντια σε ορεσίβιους αντάρτες
Μάταια οι Ιταλοί, στην εποπτεία των οποίων υπαγόταν η περιοχή της Νότιας Πίνδου, προσπάθησαν να περιορίσουν τη δράση των αντάρτικων δυνάμεων, καθώς αυτή αμαύρωνε την εικόνα του αήττητου Αξονα. Κατόπιν προσωπικής εντολής του ίδιου του Χίτλερ για «... συντριβή των ατάκτων με οποιονδήποτε τρόπο», δύο επίλεκτες μεραρχίες των SS με τη συνδρομή αρμάτων, πυροβολικού και αεροπορίας, ανέλαβαν να αποκαταστήσουν την τάξη συντρίβοντας την αντίσταση των ορεσίβιων. Ετσι, η πιο σύγχρονη πολεμική μηχανή της εποχής εξαπέλυσε την ισχύ της εναντίον μιας χούφτας ξυπόλητων και πεινασμένων ανταρτών.
Από τον Αύγουστο του 1943 έως τον Αύγουστο του 1944 διήρκεσαν οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στα βουνά της Πίνδου και συνολικά κάηκαν και καταστράφηκαν περίπου 1.500 ορεινά χωριά! Ανάμεσά τους το Περτούλι, η Eλάτη, το Νεραϊδοχώρι, η Πύρρα, η Καστανιά όλα τα χωριά του Κόζιακα.
Μετά την Απελευθέρωση και τον αιματηρό εμφύλιο πόλεμο, οι σκληροτράχηλοι κάτοικοι, παρόλο που κυριολεκτικά παρέλαβαν «καμένη γη», δεν το έβαλαν κάτω. Με απίστευτες θυσίες και πρωτόγονα μέσα μετέφεραν μηχανήματα από τα Τρίκαλα και έστησαν το πρώτο εργοστάσιο επεξεργασίας ξυλείας εδώ, στο ρημαγμένο και απομονωμένο Περτούλι. Φαίνεται πως στην αρχή κατάφεραν να κρατήσουν το παραγωγικό δυναμικό στον τόπο του, όμως όχι για πολύ.
Καθώς η Αθήνα γιγαντωνόταν και χρειαζόταν φθηνά εργατικά χέρια, καμία στήριξη δεν δόθηκε στις ήδη κατεστραμμένες ορεινές κοινότητες. Ετσι, το Περτούλι, όπως και τα υπόλοιπα ορεινά χωριά, απογυμνώθηκε δημογραφικά και οι περισσότεροι κάτοικοί του έψαξαν την τύχη τους στην πρωτεύουσα ή αλλού.
Γύρω στα μέσα της δεκαετίας του ‘30 ο αείμνηστος καθηγητής Α. Οικονομόπουλος συνέλαβε την ιδέα της δημιουργίας ενός Πανεπιστημιακού Δάσους και σε αυτό του Κόζιακα - Περτουλίου βρήκε τις ιδανικές συνθήκες. Το Πανεπιστημιακό Δάσος Περτουλίου ανήκει στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και οι εγκαταστάσεις όπου εκπαιδεύονται οι μελλοντικοί δασολόγοι και δασοπόνοι ξεχωρίζουν στην είσοδο του χωριού.
Σήμερα το Περτούλι, λόγω της πανέμορφης φύσης του, έχει καταξιωθεί ως ένας από τους πιο δημοφιλείς ορεινούς τουριστικούς προορισμούς, καθώς εδώ βρίσκονται μερικοί από τους καλύτερους ξενώνες της Ελλάδας. Από το Περτούλι μπορείτε αν θέλετε να επιστρέψετε στα Τρίκαλα ακολουθώντας τον δρόμο που περνά από το χωριό Χρυσομηλιά και από εκεί κατηφορίζει για την κοίτη του ποταμού Πηνειού και την Καλαμπάκα.
Ραντεβού με το Νεραϊδοχώρι, το Καμνάι και τον Ασπροπόταμο
Μόλις τέσσερα χιλιόμετρα δυτικά από το Περτούλι, συναντάμε το Νεραϊδοχώρι που μέχρι πρόσφατα βρισκόταν στη σκιά του Περτουλιού. Σήμερα, μετά τη δημιουργία εξαιρετικών υποδομών φαίνεται πως ακολουθεί τη δική του ξεχωριστή πορεία στο τουριστικό στερέωμα της χώρας, καθώς βρίσκεται κτισμένο σε θαυμάσια τοποθεσία.
Από την πλατεία του χωριού αξίζει να κατηφορίσετε ακόμη και με τα πόδια τον δασικό δρόμο που καταλήγει στην κοίτη του ποταμού Καμνάι, παραπόταμου του Αχελώου. Από εδώ ξεκινά μια μοναδικής ομορφιάς διαδρομή, ό,τι πρέπει για πεζοπορία ή mountain bike, που οδηγεί μέσα από παρθένο δάσος στο Περτούλι. Προσοχή, ο δρόμος είναι κλειστός με μπάρες για τα αυτοκίνητα. Ο ποταμός από τον Νοέμβριο και μετά είναι ιδανικός και για τους έμπειρους καγιάκερ, που έρχονται εδώ για να ζήσουν δυνατές συγκινήσεις στα γρήγορα νερά του.
Λίγο μετά το Νεραϊδοχώρι, στη διαδρομή προς Αχελώο, θα δείτε την παλιά πέτρινη εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, κτίσμα του 1793, όπου στον κούφιο τρούλο της λειτουργούσε κρυφό σχολειό, ενώ στην Κατοχή αποτελούσε σημείο συνάντησης των ανταρτών. Σήμερα, μια πρόσθετη σκάλα οδηγεί τον επισκέπτη σε αυτό το ευρηματικό κρησφύγετο.
Πύρρα, Δέση, Γαρδίκι
Ο δρόμος κατηφορίζει στη συνέχεια για τα χωριά Πύρρα, Δέση, Αγιος Νικόλαος. Στην Πύρρα θα επισκεφθείτε το μικρό, αλλά ενδιαφέρον Λαογραφικό Μουσείο, ενώ κατηφορίζοντας προς το ποτάμι θ’ ανακαλύψετε το πέτρινο γεφύρι. Στο χωριό Δέση θα δείτε το μοναστήρι της Αγίας Τριάδας με τις εξαιρετικές αγιογραφίες Ηπειρωτών ζωγράφων. Επίσης, ζητήστε να σας δείξουν το δύσβατο μονοπάτι που οδηγεί σε σημείο με θέα τους καταρράκτες Κρεμαστή και Γκούρα Μπαντιεμάρε.
Τέσσερα χιλιόμετρα μετά τη διασταύρωση για Αγιο Νικόλαο, αξίζει μια στάση για τη σπηλιά όπου δεσπόζει η ομώνυμη νεόκτιστη εκκλησία. Η συνάντηση με τον Ασπροπόταμο, όπως συνηθίζουν οι ντόπιοι να ονομάζουν των Αχελώο, γίνεται στην τοποθεσία Αλεξίου και είναι εντυπωσιακή. Από το ύψος της γέφυρας ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει το ασήμι του ήλιου να χρωματίζει τη ράχη του ποταμού?
Τούτη την εποχή τα φυλλώματα των δέντρων που αναπτύσσονται κατά μήκος της κοίτης έχουν αρχίσει να παίρνουν τα χρώματα του φθινοπώρου. Ακόμη, από τη θέση Αλεξίου μπορείτε να πάτε προς το βλάχικο κεφαλοχώρι Γαρδίκι, αν και έχετε ακόμη μια επιλογή που είναι και η προτεινόμενη. Ο δρόμος οδηγεί μετά από καταπληκτική πορεία, αρχικά πλάι στο ποτάμι και μετά ανάμεσα σε πυκνό ελατόδασος και ενδιαφέροντα χωριά, στην τοποθεσία Τρία Ποτάμια κι από εκεί συνεχίζει προς Καλαμπάκα (άσφαλτος 70 χλμ.).

Ο Αχελώος περιμένει τις βροχές και τα χιόνια του χειμώνα για να ζωντανέψει ξανά


Σπήλαια και ρέματα
Λόγω των ασβεστολιθικών του πετρωμάτων ο Κόζιακας διαθέτει αρκετά βάραθρα και σπήλαια. Στις πλαγιές του αναβλύζουν πηγές και άφθονα ρυάκια που έχουν νερό σχεδόν όλο τον χρόνο. Στα χαμηλά, από ύψος 250 έως 900 μέτρων, κυριαρχούν οι βελανιδιές και στα ρέματα τα πλατάνια και οι ιτιές. Ακόμη, δεν λείπουν οι οξιές, οι καστανιές και τα πεύκα. Ομως τα εντυπωσιακά δάση του βουνού είναι αυτά της κεφαλληνιακής ελάτης, που σκαρφαλώνουν σε ύψος έως και τα 1.600 μέτρα.
ΔΙΑΜΟΝΗ
Στις προτεινόμενες περιοχές υπάρχουν άφθονα και ποιοτικά καταλύματα. Ενδεικτικά αναφέρουμε:
Ελάτη
«Γιαμάνδες» (24340 71750, www.giamandes.gr),
«Κρούπη» (24340 71312, www.kroupi.gr) ,
«Λιγκέρι» (24340 71454, www.ligerihotel.gr),
«Μικρή Αρκτος» (24340 71777, www.mikriarktos.com.gr),
«Μπάκου» (24340 71208, www.mpakouhotel.gr),
«Φρετζάτο» (24340 71872, www.fretzato.gr).
Περτούλι
«Αρχοντικό Διβάνη» (24340 91252, www.archontikodivani.gr),
«Αρχοντικό Χατζηγάκη» (24340 91146-9, www.chatzigaki.gr).
Νεραϊδοχώρι
«Dristela Resort» (24340 91350, www.dristela.gr),
«Chalet Magiossi» (24340 91150 και 6974 369949, www.magiossi.gr).
ΦΑΓΗΤΟ
Στην Ελάτη υπάρχουν οι περισσότερες επιλογές για φαγητό και καφέ. Ενδεικτικά αναφέρουμε τα εστιατόρια «Παπαναστασίου», «Πανσέλοινος», «Καννάβια» και «Δειπνοσοφιστής». Λίγο έξω από το χωριό θα πάτε στην ταβέρνα «Ανώγι». Στη διαδρομή προς Στουρναρέικα θα βρείτε την καλή ταβέρνα «Βλάχα». Στο Περτούλι λειτουργούν οι ταβέρνες-ψησταριές «Αλέκος», «Ταβέρνα του Παναγιώτη», «Το Λημέρι του Βασίλη». Στο Νεραϊδοχώρι θα πάτε στου «Μαργαρίτη» κυρίως για ντόπιο κρέας και στην πλατεία στην ταβέρνα «Σουφλιάς». Στη διαδρομή από Περτούλι για Νεραϊδοχώρι, σε σημείο με απίθανη θέα, στο εστιατόριο «Νιαβής».
Φωτογραφίες: Θοδωρής Αθανασιάδης / www.viewsofgreece.gr
ΕΘΝΟΣ